CEZA MUHAKEMESİNDE BEDEN MUAYENESİ, GENETİK İNCELEMELER VE FİZİK
KİMLİĞİN TESPİTİ HAKKINDA YÖNETMELİK
BİRİNCİ BÖLÜM
Amaç, Kapsam, Dayanak ve Tanımlar
Amaç ve kapsam
Madde 1 - Bu Yönetmelik; bir suça
ilişkin iz, eser, emare ve delillerin elde edilmesi; ayrıca, maddî gerçeğin
ortaya çıkartılması bakımından şüpheli, sanık, mağdur ve diğer kişilerin beden
muayenelerinin yapılması, tıbbî incelemelerde bulunmak üzere vücuttan, kan veya
benzeri biyolojik örneklerle, saç, tükürük, tırnak gibi örneklerin alınması,
moleküler genetik incelemeler ile şüpheli ve sanığın kimliğinin teşhisi için
gerekli fizikî özelliklerin tespitine ilişkin usul ve esasları düzenlemektir.
Dayanak
Madde 2 - Bu Yönetmelik, 04/12/2004 tarihli ve 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanununun
82 nci maddesine dayanılarak hazırlanmıştır.
Tanımlar
Madde 3 - Bu Yönetmelikte geçen;
Şüpheli:
Soruşturma evresinde suç şüphesi altında bulunan kişiyi,
Sanık:
Kovuşturmanın başlamasından itibaren hükmün kesinleşmesine kadar suç şüphesi
altında bulunan kişiyi,
Mağdur:
Suçtan veya haksız eylemden zarar gören kişiyi,
Soruşturma:
Ceza Muhakemesi Kanununa göre yetkili mercilerce suç şüphesinin öğrenilmesinden
iddianamenin kabulüne kadar geçen evreyi,
Kovuşturma:
İddianamenin kabulü ile başlayıp hükmün kesinleşmesine kadar geçen evreyi,
Gecikmesinde
sakınca bulunan hâl: Derhâl işlem yapılmadığı takdirde suçun iz, eser, emare ve
delillerinin kaybolması veya şüphelinin kaçması veya kimliğinin saptanamaması
ihtimalinin ortaya çıkması hâlini,
Sağlık
mesleği mensubu: Tabip, diş tabibi, eczacı, ebe, hemşire ve sağlık hizmeti
veren diğer kişileri,
Bedenin
tıbbî muayenesi: Tabip tarafından tıbbî yöntemler kullanılarak yapılan
değerlendirmeleri,
Dış beden
muayenesi: Vücudun dış yüzeyi ile kulak, burun ve ağız bölgelerinin gözle ve
elle yapılan yüzeysel tıbbî incelemesini,
İç beden
muayenesi: Kafa, göğüs ve karın boşlukları ile cilt altı dokularının
incelenmesini,
Beden
parçası: Bir bedenin tamamlayıcı unsuru olan baş, gövde, kol, el, bacak, ayak
gibi uzuv ve iç organları,
Müdahale:
Tabip veya diğer sağlık personeli tarafından tanı, tedavi, rehabilitasyon
veya önlem amacıyla yapılan muayene, tedavi veya diğer tıbbî işlemleri,
Cerrahî
müdahale: Tıbbî aletler yardımıyla vücutta yapılan tanı ya da tedaviye yönelik
operasyonları,
Örnek: Bir
suça ilişkin delil elde etmek amacıyla, inceleme yapmak üzere ilgililerden
alınan biyolojik ve diğer materyali,
Moleküler
genetik inceleme: Gereken tür ve miktardaki biyolojik materyali kullanarak,
kişiyi diğer kişilerden ayıran ve kalıtım kurallarına uygun olarak aktarılan
hastalık dışındaki özelliklerinin moleküler düzeyde araştırılmasını
ifade eder.
İKİNCİ BÖLÜM
Beden Muayenesi ve Vücuttan Örnek Alınması
Şüpheli veya sanığın iç beden
muayenesi
Madde 4 - Bir suça ilişkin delil elde
etmek için, şüpheli veya sanık üzerinde iç beden muayenesi yapılabilmesine
Cumhuriyet savcısı veya mağdurun istemiyle ya da refsen
hâkim veya mahkeme, gecikmesinde sakınca bulunan hâllerde Cumhuriyet savcısı
tarafından karar verilebilir. Cumhuriyet savcısının kararı, yirmidört
saat içinde hâkim veya mahkeme onayına sunulur. Hâkim veya mahkeme, yirmidört saat içinde kararını verir. Onaylanmayan kararlar
hükümsüz kalır ve elde edilen deliller kullanılamaz.
Şüpheli veya
sanığın iç beden muayenesi ancak tabip tarafından yapılır.
Muayenenin
yapılabilmesi için; müdahalenin, kişinin sağlığına açıkça ve öngörülebilir
zarar verme tehlikesinin bulunmaması gerekir.
Cinsel
organlar veya anüs bölgesinde yapılan muayene de iç beden muayenesi sayılır.
Üst sınırı
iki yıldan daha az hapis cezasını gerektiren suçlarda kişi üzerinde iç beden
muayenesi yapılamaz.
Şüpheli veya sanığın dış beden
muayenesi
Madde 5 - Bir suça ilişkin delil elde
etmek için, şüpheli veya sanık üzerinde dış beden muayenesi Cumhuriyet savcısı ile, emrindeki adlî kolluk görevlileri veya kovuşturma
makamlarının talebiyle yapılabilir.
Şüpheli veya
sanığın dış beden muayenesi ancak tabip tarafından yapılır.
Muayenenin
yapılabilmesi için; müdahalenin, kişinin sağlığına açıkça ve öngörülebilir
zarar verme tehlikesinin bulunmaması gerekir.
Girişimsel
olmayan tıbbî görüntüleme yöntemleri de bedenin dış muayenesi sayılır. Bu tür
incelemeler tabip tarafından veya tabip gözetiminde sağlık mesleği mensubu
diğer bir kişi tarafından yapılabilir.
Şüpheli veya sanığın vücudundan
örnek alınması
Madde 6 - Bir suça ilişkin delil elde etmek
için, şüpheli veya sanığın vücudundan kan veya benzeri biyolojik örneklerle
saç, tükürük, tırnak, gibi örnekler alınabilmesine, Cumhuriyet savcısı veya
mağdurun istemiyle ya da refsen hâkim veya mahkeme,
gecikmesinde sakınca bulunan hâllerde Cumhuriyet savcısı tarafından karar
verilebilir. Cumhuriyet savcısının kararı, yirmidört
saat içinde hâkim veya mahkeme onayına sunulur. Hâkim veya mahkeme, yirmidört saat içinde kararını verir. Onaylanmayan kararlar
hükümsüz kalır ve elde edilen deliller kullanılamaz. Bu örnekler Cumhuriyet
savcısının huzurunda ve uygun göreceği usullerle derhâl yok edilerek bu husus
tutanağa geçirilir.
Bu
müdahaleler ancak tabip tarafından veya tabip gözetiminde sağlık mesleği
mensubu diğer bir kişi tarafından yapılabilir.
Vücuttan
örnekler alınabilmesi için; müdahalenin, kişinin sağlığına açıkça ve
öngörülebilir zarar verme tehlikesinin bulunmaması gerekir.
Tıbbî
müdahaleler, hekimlik sanatının ve tıp biliminin kabul ettiği yöntem ve
araçlarla yapılır.
Üst sınırı
iki yıldan daha az hapis cezasını gerektiren suçlarda; kişiden kan, saç,
tükürük, tırnak gibi örnekler alınamaz.
Özel
kanunlardaki alkol muayenesine ve kan örneği alınmasına ilişkin hükümler
saklıdır.
Diğer kişilerin beden muayenesi
Madde 7 - Bir suça ilişkin delil elde
etmek amacıyla, mağdurun ve diğer kişilerin vücudu üzerinde dış veya iç beden
muayenesi yapılabilmesine sağlığını açıkça ve öngörülebilir şekilde tehlikeye
düşürmemek ve cerrahî bir müdahalede bulunmamak koşuluyla; Cumhuriyet savcısının
istemiyle ya da refsen hâkim veya mahkemece,
gecikmesinde sakınca bulunan hâllerde Cumhuriyet savcısı tarafından karar
verilebilir. Cumhuriyet
savcısının kararı, yirmidört saat içinde hâkim veya
mahkemenin onayına sunulur. Hâkim veya mahkeme, yirmidört
saat içinde kararını verir. Onaylanmayan kararlar hükümsüz kalır ve elde edilen
deliller kullanılamaz.
Mağdurun ve
diğer kişilerin beden muayenesi ancak tabip tarafından yapılır.
Diğer kişilerin vücudundan örnek
alınması
Madde 8 - Bir suça ilişkin delil elde
etmek amacıyla, mağdurun ve diğer kişilerin vücudundan kan,
veya benzeri biyolojik örneklerle saç, tükürük, tırnak gibi örnekler
alınabilmesine, sağlığını açıkça ve öngörülebilir şekilde tehlikeye düşürmemek
ve cerrahî bir müdahalede bulunmamak koşuluyla; Cumhuriyet savcısının istemiyle
ya da refsen hâkim veya mahkeme, gecikmesinde sakınca
bulunan hâllerde Cumhuriyet savcısı tarafından karar verilebilir. Cumhuriyet
savcısının kararı yirmidört saat içinde hâkim veya
mahkemenin onayına sunulur. Hâkim veya mahkeme yirmidört
saat içinde kararını verir. Onaylanmayan kararlar hükümsüz kalır ve elde edilen
deliller kullanılamaz.
Bu
müdahaleler ancak tabip tarafından veya tabip gözetiminde sağlık mesleği
mensubu diğer bir kişi tarafından yapılabilir.
Tıbbî
müdahaleler, hekimlik sanatının ve tıp biliminin kabul ettiği yöntem ve
araçlarla yapılır.
Soy bağının araştırılması
Madde 9 - Çocuğun soy bağının
araştırılmasına gerek duyulması hâlinde, bu araştırmanın yapılabilmesi için, bu
Yönetmeliğin 7 ve 8 nci maddeleri hükümlerine göre
karar alınması gereklidir.
Tanıklıktan çekinme sebeplerinin
varlığı
Madde 10 - Tanıklıktan çekinme sebepleri
ile muayeneden veya vücuttan örnek alınmasından kaçınılabilir.
Tanıklıktan
çekinme sebeplerinin belirlenmesi hususunda Ceza Muhakemesi Kanununun ilgili
hükümleri uygulanır.
Çocuk ve
akıl hastasının çekinmesi konusunda kanunî temsilcisi karar verir. Çocuk veya
akıl hastasının, tanıklığın hukukî anlam ve sonuçlarını algılayabilecek durumda
olması hâlinde, görüşü de alınır.
Kanunî
temsilci de şüpheli veya sanık ise bu konuda hâkim tarafından karar verilir.
Ancak, bu hâlde elde edilen deliller davanın ileri aşamalarında şüpheli veya
sanık olmayan kanunî temsilcinin izni olmadıkça kullanılamaz.
Kadının muayenesi
Madde 11 - Kadının muayenesi, istemi
hâlinde ve olanaklar elverdiğinde bir kadın tabip tarafından yapılır.
Muayene
edilecek kadının talebine rağmen bir kadın tabibin bulunmasına olanakların
elvermediği durumlarda; muayene sırasında tabip ile birlikte bir başka kadın
sağlık mesleği personelinin bulundurulmasına özen gösterilir.
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
Moleküler Genetik İncelemelerin Yapılması
Moleküler genetik incelemeler
Madde 12 - Bu Yönetmelikte öngörülen
işlemlerle elde edilen örnekler üzerinde, soy bağının veya elde edilen bulgunun
şüpheli veya sanığa ya da mağdura ait olup olmadığının tespiti için zorunlu
olması hâlinde moleküler genetik incelemeler yapılabilir. Alınan örnekler
üzerinde bu amaçlar dışında tespitler yapılmasına yönelik incelemeler yasaktır.
Birinci
fıkra uyarınca yapılabilen incelemeler, bulunan ve kime ait olduğu belli
olmayan beden parçaları üzerinde de yapılabilir. Birinci fıkranın ikinci
cümlesi, bu hâlde de uygulanır.
Bilirkişi incelemesi
Madde 13 - Bu Yönetmeliğin 12 inci
maddesi hükümleri uyarınca moleküler genetik incelemeler yapılmasına sadece
hâkim karar verebilir. Kararda inceleme ile görevlendirilen bilirkişi de
gösterilir.
Bilirkişi
gerçek ya da tüzel kişi olabilir.
Yapılacak
incelemeler için resmen atanan veya bilirkişilikle yükümlü olan ya da
soruşturma veya kovuşturmayı yürüten makama mensup olmayan veya bu makamın
soruşturma veya kovuşturmayı yürüten dairesinden teşkilât yapısı itibarıyla ve
objektif olarak ayrı bir birimine mensup olan görevliler, bilirkişi olarak
görevlendirilebilirler. Bu kişiler, teknik ve teşkilât bakımından uygun
tedbirlerle yasak moleküler genetik incelemelerin yapılmasını ve yetkisiz
üçüncü kişilerin bilgi edinmesini önlemekle yükümlüdürler. İncelenecek bulgu,
bilirkişiye ilgilinin adı ve soyadı, adresi, doğum tarihi bildirilmeksizin
verilir.
Bilirkişiye
gönderilen örneklerle ilgili olarak; hâkimlikler, mahkemeler ve Cumhuriyet
başsavcılıkları gizliliği sağlamak ve karışıklığa yer vermemek için gerekli her
türlü tedbiri alırlar. Bu amaçla güvenli ve gizli bir kayıt sistemi belirlenir.
Bu kayıt sisteminde bedeninden örnek alınan kişinin adı, soyadı, adresi ve
doğum tarihine karşılık gelmek üzere bir kod sistemi uygulanır.
Üçüncü
fıkranın uygulanması açısından, teşkilât yapısı itibarıyla üniversiteler,
Emniyet Genel Müdürlüğü, Jandarma Genel Komutanlığı ve Adlî Tıp Kurumu objektif
olarak ayrı birimler sayılırlar.
Moleküler genetik inceleme
sonuçlarının gizliliği
Madde 14 - Bu Yönetmelik hükümlerine göre
alınan örnekler üzerinde yapılan inceleme sonuçları, kişisel veri niteliğinde
olup, başka bir amaçla kullanılamaz; dosya içeriğini öğrenme yetkisine sahip
bulunan kişiler tarafından bir başkasına verilemez.
Bu bilgiler,
kovuşturmaya yer olmadığı kararına itiraz süresinin dolması, itirazın reddi,
beraat veya ceza verilmesine yer olmadığı kararı verilip kesinleşmesi hâllerinde
Cumhuriyet savcısının huzurunda ve uygun göreceği usullerle yok edilir ve bu
husus dosyasında muhafaza edilmek üzere tutanağa geçirilir. Olay yerinden elde
edilen diğer delillere ilişkin hükümler saklıdır.
Bilirkişi
tarafından yapılan analizler sonucu elde edilen bulgular ilgili makama
gönderilir; bulgular üzerinden moleküler genetik analizler için izole edilen
DNA örnekleri bilirkişi tarafından rapor hazırlandıktan sonra imha edilir ve bu
husus raporda açıkça belirtilir.
Moleküler
genetik incelemelerin özel kalıtsal karakterler hakkındaki açıklamayı
içermediği bilinen kromozom bölgesi ile sınırlı kalmasına özen gösterilir.
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
Fizik Kimliğin Tespitinde Uyulacak Esaslar
Fizik kimliğin tespiti
Madde 15 - Üst sınırı iki yıl veya daha
fazla hapis cezasını gerektiren bir suçtan dolayı şüpheli veya sanığın,
kimliğinin teşhisi için gerekli olması hâlinde, Cumhuriyet savcısının emriyle,
fotoğrafı, iris görüntüsü, beden ölçüleri, diş izi, parmak ve avuç içi izi, bedeninde
yer almış olup teşhisini kolaylaştıracak eşkâl bilgileri, kulak, dudak gibi
organların bıraktığı kimlik tespitine yarayabilecek vücut izleri ile sesi ve
görüntüleri, fizik kimliğin tespitinde kullanılan diğer teknik yöntemler ile
kayda alınarak, soruşturma ve kovuşturma işlemlerine ilişkin dosyaya konulur.
Fizik
kimliğin tespitinde, öncelikli olarak elin iç yüzeyindeki derinin özel kıvrımlı
şekilleri olan parmak ve avuç içi izleri, fotoğrafı ve eşkâl bilgileri
kullanılır. Bu işlemler olay yeri inceleme ve kimlik tespit konusunda özel
eğitim almış uzman kolluk mensubu tarafından yapılır.
Fizik
kimliğin tespiti açısından, kişinin ağzındaki dişlerin incelenmesi ve diş
izlerinin alınması diş tabibi tarafından yapılır.
Soruşturma
veya kovuşturma aşamasında da hâkim veya mahkeme kararıyla fizik kimliğinin
tespitine ilişkin işlemler yaptırılabilir.
Verilerin imhası
Madde 16 - Kovuşturmaya yer olmadığı
kararına itiraz süresinin dolması, itirazın reddi, beraat veya ceza verilmesine
yer olmadığı kararı verilip kesinleşmesi hâllerinde bu Yönetmeliğin 15 inci
maddesi hükümleri uyarınca elde edilen veriler, Cumhuriyet savcısının huzurunda
ve uygun göreceği usullerle derhâl yok edilir ve bu husus tutanağa geçirilir.
Verilerin korunması
Madde 17 - Mahkûmiyet kararı verilmesi
hâlinde bu Yönetmeliğin 15 inci maddesinin birinci ve ikinci fıkraları uyarınca
elde edilen veriler kolluk tarafından, üçüncü fıkrasında belirtilen diş izleri
ise bu işlemi yapan sağlık kuruluşu tarafından arşivlenir.
BEŞİNCİ BÖLÜM
Çeşitli ve Son Hükümler
İlgilinin rızası
Madde 18 - Mevzuatta aranan tüm
koşulların gerçekleşmiş olmasına ve şüpheli sanık veya diğer kişilerin bu
konuda aydınlatılmış olmalarına rağmen muayene yapılmasına ya da örnek
alınmasına rıza vermemeleri hâlinde, kararın infazı için ilgilinin muayenesini
veya vücudundan örnek alınmasını sağlamak üzere ilgili Cumhuriyet
başsavcılığınca gerekli önlemler alınır.
Mağdurun
rızasının varlığı hâlinde bu işlemlerin yapılabilmesi için Yönetmeliğin 7 nci ve 8 inci maddeleri uyarınca karar alınmasına gerek
yoktur.
Bir suçun
aydınlatılmasını sağlamak amacıyla, şüpheli, sanık ve diğer kişilerin kendiliğinden
başvurarak rıza göstermeleri hâlinde, soruşturma evresinde Cumhuriyet
savcısının istemi, kovuşturma aşamasında ise hâkim veya mahkeme kararıyla tıbbî
muayeneleri yapılabilir ya da vücutlarından örnek alınabilir.
Tedavi amaçlı müdahaleler
Madde 19 - Sağlık mevzuatı ve taraf
olunan uluslararası sözleşmeler uyarınca tabip tarafından yapılması gereken
tedavi amaçlı tıbbî muayene ve müdahaleler için Cumhuriyet savcısı ya da hâkim
kararı aranmaz.
Raporların düzenlenmesi
Madde 20 - Tabip raporları üç nüsha
hâlinde düzenlenir. Raporu düzenleyen sağlık kuruluşunca iki nüshası kapalı ve mühürlü
zarf içerisinde ilgili Cumhuriyet başsavcılığına, hâkimliğe veya mahkemeye en
seri şekilde iletilir. Raporun bir
nüshası raporu düzenleyen sağlık kuruluşunda kalır.
Güvenlik önlemleri
Madde 21 - Muayene edilmesi veya
vücudundan örnek alınması amacıyla sevk edilen kişi dışında başka bir kişinin
muayene edilmemesi ya da vücudundan örnek alınmaması için Cumhuriyet
başsavcılıklarınca gerekli önlemler alınır.
Tabip veya
diğer sağlık mesleği mensuplarınca, sevk edilen kişinin kimliği konusunda
şüpheye düşülmesi hâlinde durum derhâl Cumhuriyet başsavcılığına bildirilir.
Alınan,
muhafaza edilen, nakledilen ve incelenen örneklerin değiştirilmemesi ve dış
koşullardan etkilenip bozulmaması için Cumhuriyet başsavcılığı, kolluk, sağlık
kuruluşu ve bilirkişi tarafından gerekli tedbirlere başvurulur.
Verilerle ilgili işlemler
Madde 22 - Cumhuriyet başsavcılıklarınca
yapılan iş bölümlerinde, bu Yönetmelik kapsamında elde edilen verilerin imha
edilmesi ve diğer işlemlerin yürütülmesi amacıyla yeterli sayıda Cumhuriyet
savcısı görevlendirilir.
Kovuşturma
sonunda verilen beraat ve mahkûmiyet kararları, bu Yönetmelik hükümlerince
öngörülen işlemlerin yerine getirilmesi için mahkemece ilgili Cumhuriyet
başsavcılığına gönderilir.
Diğer İşlemler
Madde 23 - Kişinin vücut yüzeyinde
bulunan atış artığı gibi biyolojik olmayan örnekler, elbiseleri ve diğer
eşyaları üzerinde bulunan örnekler ile vücut yüzeyinden başkasına ait olduğu
açıkça belli olan kıl, tüy, lif gibi örnekler olay yeri inceleme uzmanları
tarafından alınabilir.
İtiraz
Madde 24 - Bu Yönetmeliğin 4, 5, 6, 7, 8,
9 ve 10 uncu maddeleri gereğince alınacak hâkim veya mahkeme kararlarına itiraz
edilebilir.
İtiraz
hâlinde Ceza Muhakemesi Kanununun ilgili hükümleri uygulanır.
Yürürlük
Madde 25 - Bu Yönetmelik yayımı tarihinde
yürürlüğe girer.
Yürütme
Madde 26 - Bu Yönetmelik hükümlerini
Adalet Bakanı yürütür.