ÇOCUK
VE GENÇ İŞÇİLERİN ÇALIŞTIRILMA USUL VE ESASLARI HAKKINDA YÖNETMELİK
BİRİNCİ
KISIM
Genel
Hükümler
BİRİNCİ
BÖLÜM
Amaç,
Kapsam, Dayanak ve Tanımlar
Amaç
Madde 1 —Bu Yönetmeliğin
amacı, çocuk ve genç işçilerin sağlık ve güvenliklerini, fiziksel, zihinsel,
ahlaki ve sosyal gelişmelerini veya öğrenimlerini tehlikeye atmadan çalışma
şekillerinin esaslarını belirlemek ve ekonomik istismarlarını önlemektir.
Kapsam
Madde 2 —Bu Yönetmelik, 4857
sayılı İş Kanununun 71 inci maddesi gereğince, 18 yaşını doldurmamış çocuk ve
genç işçiler bakımından yasak olan işler ile 15 yaşını tamamlamış, ancak 18
yaşını tamamlamamış genç işçilerin çalışmasına izin verilecek işler, 14 yaşını
bitirmiş ve ilköğretimini tamamlamış çocukların çalıştırılabilecekleri hafif
işler ve çalışma koşullarına ilişkin usul ve esasları kapsar.
Dayanak
Madde 3 —Bu Yönetmelik,
10/6/2003 tarihli ve 25134 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren
4857 sayılı İş Kanununun 71 inci maddesine dayanılarak hazırlanmıştır.
Tanımlar
Madde 4 —Bu Yönetmelikte
geçen;
Bakanlık : Çalışma
ve Sosyal Güvenlik Bakanlığını,
Müfettiş : Baş iş
müfettişi, iş müfettişi ve yetkili iş müfettişi yardımcılarını,
Genç işçi : 15
yaşını tamamlamış, ancak 18 yaşını tamamlamamış kişiyi,
Çocuk işçi : 14
yaşını bitirmiş, 15 yaşını doldurmamış ve ilköğretimini tamamlamış kişiyi,
Hafif iş : Yapısı
ve niteliği itibariyle ve yerine getirilmesi sırasındaki özel koşullara göre;
a) Çocukların
gelişmelerine veya sağlık ve güvenliklerine zararlı etki ihtimali olmayan,
b) Okula devamını,
mesleki eğitimini veya yetkili merciler tarafından onaylanmış eğitim programına
katılımını ve bu tür faaliyetlerden yararlanmasını engellemeyen işleri,
(Mülga
tanım:RG-21/2/2013-28566)
ifade eder
İKİNCİ
KISIM
Çocuk
ve Genç İşçilerin Çalıştırılabilecekleri ve Çalıştırılamayacakları
İşler
ile Çalışma Koşulları
BİRİNCİ
BÖLÜM
Çocuk
ve Genç İşçilerin Çalıştırılabilecekleri ve Çalıştırılamayacakları İşler
Çocuk ve Genç
İşçilerin Çalıştırılma Esasları
Madde 5 — Çocuğun ve genç
işçinin işe yerleştirilmesinde ve çalışması süresince güvenliği, sağlığı,
bedensel, zihinsel, ahlaki ve psikososyal gelişimi, kişisel yatkınlık ve
yetenekleri dikkate alınır.
Çocuk ve genç
işçiler, okula devam edenlerin okula devamları ile okuldaki başarılarına engel
olmayacak, meslek seçimi için yapılacak hazırlıklara ya da (Değişik ibare:RG-12/5/2017-30064)
Milli Eğitim Bakanlığı tarafından yeterliliği kabul edilen mesleki
eğitime katılmasına engel olmayacak işlerde çalıştırılabilirler.
İşverenler çocuk ve
genç işçilerin tecrübe eksikliği, mevcut veya muhtemel riskler konularında
bilgisizlik veya tamamen gelişmiş olmamalarına bağlı olarak gelişmelerini,
sağlık ve güvenliklerini tehlikeye sokabilecek herhangi bir riske karşı
korunmalarını temin edeceklerdir.
(Değişik
fıkra:RG-21/2/2013-28566) Çocuk işçilerin çalışmasına izin verilen hafif işler
Ek-1’de, genç işçilerin çalışmasına izin verilen işler Ek-2’de ve 16 yaşını
doldurmuş fakat 18 yaşını bitirmemiş genç işçilerin çalıştırılabileceği işler
Ek-3’te belirtilmiştir.
(Ek
fıkra:RG-21/2/2013-28566) Çocuk işçiler Ek-1’de, genç işçiler Ek-1 ve Ek-2’de ve
16 yaşını doldurmuş fakat 18 yaşını bitirmemiş genç işçiler ise Ek-1, Ek-2 ve
Ek-3’te yer alan işler dışında çalıştırılamaz. (Ek cümle: RG-25/10/2013-28802)
Ancak, 5/6/1986 tarihli ve 3308 sayılı Mesleki Eğitim Kanunu kapsamında
mesleki ve teknik eğitim okul ve kurumlarından mezun olan meslek sahibi 16
yaşını doldurmuş genç işçiler; sağlığı, güvenliği ve ahlakının tam olarak
güvenceye alınması şartıyla bu Yönetmeliğin eklerinde belirtilen sınırlamalara
bağlı kalmaksızın ihtisas ve mesleklerine uygun işlerde çalıştırılabilirler.
(Ek
fıkra:RG-21/2/2013-28566) Ayrıca yaş kayıtlarına bağlı olarak müsaade edilen
işlerden olsalar dahi hazırlama, tamamlama ve temizleme işlerinde, alkol,
sigara ve bağımlılığa yol açan maddelerin üretimi ve toptan satış işlerinde,
parlayıcı, patlayıcı, zararlı ve tehlikeli maddelerin toptan ve perakende satış
işleri ile bu gibi maddelerin imali, işlenmesi, depolanması işleri ve bu maddelere
maruz kalma ihtimali bulunan her türlü işlerde, gürültü ve/veya vibrasyonun
yüksek olduğu ortamlarda yapılan işlerde, aşırı sıcak ve soğuk ortamda çalışma
gerektiren işlerde, sağlığa zararlı ve meslek hastalığına yol açan maddeler ile
yapılan işlerde, radyoaktif maddelere ve zararlı ışınlara maruz kalınması
ihtimali olan işlerde, fazla dikkat isteyen ve aralıksız ayakta durmayı
gerektiren işlerde, parça başı ve prim sistemi ile ücret ödenen işlerde, eğitim
amaçlı işler hariç iş bitiminde evine veya ailesinin yanına dönmesine imkan
sağlamayan işlerde, işyeri hekimi raporu ile fiziki ve psikolojik
yeterliliklerinin üzerinde olan işlerde, eğitim, deney eksikliği, güvenlik
konusunda dikkat eksikliği getirme ihtimali olan işlerde, para taşıma ve tahsilat
işleri ile 4857 sayılı İş Kanununun 69 uncu maddesinin birinci fıkrasında
belirtilen gece dönemine rastlayan sürelerde yapılan işlerde 18 yaşını
doldurmayan işçiler çalıştırılamaz.
Mesleki eğitim gören öğrenciler
MADDE 5/A – (Ek:RG-12/5/2017-30064)
Mesleki ve teknik eğitim okul ve kurumları
öğrencilerine verilen; işletmede mesleki eğitim, staj ve çıraklık
eğitimlerinin, uygulama alanına alınacak veya çıkarılacak işler ve yerler Milli
Eğitim Bakanlığınca belirlenir.
İKİNCİ
BÖLÜM
Çalışma
Koşulları
Çalışma Süreleri ve
Ara Dinlenme Süreleri
Madde 6 —Temel eğitimini
tamamlamış ve okula gitmeyen çocukların çalışma saatleri günde yedi ve haftada
otuzbeş saatten fazla olamaz. Ancak, 15 yaşını tamamlamış çocuklar için bu süre
günde sekiz ve haftada kırk saate kadar arttırılabilir.
Çocuk ve genç
işçilerin günlük çalışma süreleri, yirmidört saatlik zaman diliminde,
kesintisiz ondört saat dinlenme süresi dikkate alınarak uygulanır.
Okula devam eden
çocukların eğitim dönemindeki çalışma süreleri, eğitim saatleri dışında olmak
üzere, en fazla günde iki saat ve haftada on saat olabilir. Okulun kapalı
olduğu dönemlerde çalışma süreleri birinci fıkrada belirtilen çalışma
sürelerini aşamaz.
İki saatten fazla
dört saatten az süren işlerde otuz dakika, dört saatten yedi buçuk saate kadar
olan işlerde çalışma süresinin ortasında bir saat olmak üzere ara dinlenmesi
verilmesi zorunludur.
Günlük Çalışma
Süresinden Sayılan Haller
Madde 7 —4857 sayılı İş
Kanununun 66 ncı maddesine göre çalışma süresinden sayılan hallerin yanısıra;
a) İşverenin
vermesi gereken eğitimlerde geçen süreler,
b) İşverenin işyeri
dışında gönderdiği kurslar ve toplantılarda geçen süreler ile yetkili kurum ve
kuruluşlar tarafından düzenlenen mesleki eğitim programlarında geçen süreler,
c) Ulusal ve
uluslararası kurum ve kuruluşlar tarafından çalışan çocuk ve gençler ile ilgili
olarak düzenlenen konferans, kongre, komisyon ve benzeri toplantılara temsilci
olarak katılmaları nedeniyle işlerine devam edemedikleri süreler,
çalışma süresinden
sayılır.
Hafta Tatili
Madde 8 —Çocuk ve genç
işçilerin hafta tatili izinleri kesintisiz kırk saatten az olamaz. Ayrıca hafta
tatili ücreti bir iş karşılığı olmaksızın ödenir.
Ulusal Bayram ve
Genel Tatil
Madde 9 —Çocuk ve genç
işçiler, ulusal bayram ve genel tatil günlerinde çalıştırılamazlar. Ayrıca
bugünlere ilişkin ücretler bir iş karşılığı olmaksızın ödenir.
Yıllık Ücretli
İznin Kullandırılması
Madde 10 —Çocuk ve genç
işçilere verilecek yıllık ücretli izin süresi 20 günden az olamaz. Yıllık
ücretli iznin kesintisiz kullandırılması esastır. Ancak, yararına olduğu
durumlarda çocuk ve genç işçinin isteği üzerine en fazla ikiye bölünerek
kullandırılabilir.
Okula veya eğitime
devam eden çocuk ve genç işçilere yıllık ücretli izinleri okulların tatil
olduğu, kursa ve diğer eğitim programlarına devam edilmediği dönemlerde
verilir.
ÜÇÜNCÜ
KISIM
İşverenin
ve Devletin Yükümlülükleri
BİRİNCİ
BÖLÜM
İşverenin
Yükümlülükleri
Çocuk ve Genç
İşçileri Çalıştıramayacak İşverenler
Madde 11 —Çocuk ve genç
işçileri;
a) Çocuklara karşı
işlenmiş suçlardan hüküm giyen,
b) Yüz kızartıcı
suçlardan hüküm giymiş olan,
işveren veya
işveren vekilleri çalıştıramazlar.
İş Sözleşmesi ve
Belge Yükümlülüğü
Madde 12 —İşveren;
a) Çocuk ve genç
işçinin velisi veya vasisine, çocuk ve genç işçinin çalıştırılacağı iş, karşılaşabileceği
riskler ve alınan önlemler hakkında bilgi verir.
b) Okula devam eden
çocuk ve genç işçiden çalıştırmaya başlamadan önce, öğrenci olduğuna dair belge
ister. Bu belgeyi özlük dosyasında muhafaza eder.
c) Çocuk ve genç
işçinin velisi veya vasisi ile yazılı iş sözleşmesi yapmak zorundadır.
İşverenin Eğitim ve
Diğer Yükümlülükleri
Madde 13 —İşveren, çocuk ve
genç işçilere, çalıştırmaya başlamadan önce işyerindeki riskler, işe uyum ve
kanuni hakları ile işin niteliğine göre gerekli iş başı eğitimlerini verir.
İşveren, çocuk ve
genç işçinin işe başlamasından önce veya çalışma esnasında, çalışma
koşullarında değişiklik olması gerektiği hallerde, bu değişikliği yapabilmesi
için aşağıdaki hususları göz önünde bulundurmalıdır;
a) İşyeri ve işin
yapıldığı yerin uygunluğu ve tanzimi,
b) Kullanılan iş
ekipmanlarının şekli, sırası ve bunların kullanılış biçimleri,
c) İş
organizasyonları,
d) Çocuk ve genç
işçilere verilen eğitimin ve talimatların düzeyi.
Değerlendirmeye
göre çocuk ve genç işçilerin fiziki veya zihinsel gelişmeleri ile güvenlikleri
yönünden risk tespit edilirse, en kısa sürede gerekli tıbbi kontrollerin
yapılması gerekmektedir.
İKİNCİ
BÖLÜM
Devletin
Yükümlülükleri
Eğitim
Madde 14 —Bakanlık;
a) Çalışan çocuk ve
gençlerle ilgili konularda ailelerin, işçi ve işveren sendikalarının, meslek
kuruluşlarının, işverenlerin, toplum ve bireylerin duyarlılaştırılması ve
bilgilendirilmesi amacıyla seminer, toplantı, konferans, sempozyum benzeri
eğitim programları düzenler, bu amaçla kitap, broşür, dergi yayınlar ve eğitim
materyali hazırlar.
b) Çalışan çocuk ve
gençlere yönelik olarak çalışma ilişkileri, iş sağlığı ve güvenliği, yasal
hakları ve benzeri konularda eğitim seminerleri düzenler ve çalışan çocuk ve
gençlerin bu programlara katılımının sağlanması için gerekli tedbirleri alır.
c) Çocuk ve genç
çalıştırılan işyerlerinde ve işlerde, kontrol ve denetim yetkisi bulunan kurum
ve kuruluşlarda konu ile ilgili çalışanlara bu konudaki mevcut yasal
düzenlemeler ve bunların uygulanması ile gerekli diğer hususlarda eğitim
semineri verir.
İnceleme-Araştırma
Madde 15 —Bakanlık, çocuk
çalıştırılan işyerlerinde ve işlerde, çocuk ve genç işçilerin sağlık durumları,
fiziksel, zihinsel, sosyal ve mesleki gelişimleri, iş sağlığı ve güvenliği
koşulları ve çalışma ilişkileri konularında inceleme ve araştırmalar yapar.
İnceleme ve araştırmalar ile elde edilen bulguları, sorunları ve çözüm
yollarını içeren bilgileri yayınlar.
Koordinasyon ve
İşbirliği
Madde 16 —Bakanlık, çocuk ve
genç işçiler ile ilgili kamu kurum ve kuruluşları, işçi ve işveren kuruluşları,
meslek kuruluşları, üniversiteler ve gönüllü kuruluşlar ile işbirliği yapar ve
bu kuruluşlar arasında koordinasyonu sağlar.
Yürürlük
Madde 17 —Bu Yönetmelik
yayımı tarihinde yürürlüğe girer.
Yürütme
Madde 18 —Bu Yönetmelik
hükümlerini Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı yürütür.
Sayfa
Ek-1
Çocuk
İşçilerin Çalıştırılabilecekleri Hafif İşler
1. Düşme ve
yaralanma tehlikesi olabilecek şekilde çalışmayı gerektirecek olanlar hariç
meyve, sebze, çiçek toplama işleri,
2. Kümes hayvanları
besiciliğinde yardımcı işler ve ipek böcekçiliği işleri,
3. Esnaf ve
sanatkarların yanında satış işleri,
4. Büro
hizmetlerine yardımcı işler,
5. Gazete, dergi ya
da yazılı matbuatın dağıtımı ve satımı işleri (yük taşıma ve istifleme hariç),
6. Fırın, pastane,
manav, büfe ve içkisiz lokantalarda komi ve satış elemanı olarak yapılan işler,
7. Satış eşyalarına
etiket yapıştırma ve elle paketleme işleri,
8. Kütüphane, fuar,
panayır ve sergi yerlerinde yardımcı işler (yük taşıma ve istifleme hariç),
9. Spor
tesislerinde yardımcı işler,
10. Çiçek satışı,
düzenlenmesi işleri.
Sayfa
Ek-2
Genç
İşçilerin Çalıştırılabilecekleri İşler
1. Meyve ve sebze
konserveciliği, sirke, turşu, salça, reçel, marmelat, meyve ve sebze suları
imalatı işleri,
2. Meyve ve sebze
kurutmacılığı ve işlenmesi işleri,
3. Helva, bulama,
ağda, pekmez imalatı işleri,
4. Kasaplarda
yardımcı işler,
5. Çay işlemesi
işleri,
6. Çeşitli kuru yemişlerin
hazırlanması işleri,
7. Küçükbaş hayvan
besiciliğinde yardımcı işler,
8. Süpürge ve fırça
imalatı işleri,
9. Elle yapılan
ağaç oymacılığı, kemik, boynuz, kehribar, lüle taşı, Erzurum taşı ve diğer
maddelerden süs eşyası, düğme, tarak, resim, ayna, çerçeve, cam ve emsali eşya
imalatı işleri,
10. Toptan ve
perakende satış mağaza ve dükkanlarında satış, etiketleme ve paketleme işleri,
11. Büro
işyerlerinde büro işleri ve yardımcı işler,
12. İlaçlama ve
gübreleme hariç çiçek yetiştirme işleri,
13. İçkili yerler
ve aşçılık hizmetleri hariç olmak üzere hizmet sektöründeki işler,
14. Diğer giyim
eşyası, baston ve şemsiye imalatı işleri,
15. Yiyecek
maddelerinin imalatı ve çeşitli muamelelere tabi tutulması işleri,
16. Yorgancılık,
çadır, çuval, yelken ve benzeri eşyaların imalatı ve dokuma yapmaksızın diğer
hazır eşya imalatı işleri,
17. Sandık, kutu,
fıçı ve benzeri ambalaj malzemeleri, mantar, saz ve kamıştan sepet ve benzeri
eşya imalatı işleri,
18. Çanak, çömlek,
çini, fayans, porselen ve seramik imaline ait işler (fırın işleri ve silis ve
quarts tozu saçan işler hariç),
19. El ilanı
dağıtımı işleri,
20. Cam, şişe,
optik ve benzeri malzeme imalathanelerinde üretime ilişkin işler (fırın işleri
ve silis ve quarts tozu saçan işler, ısıl işlem, renklendirme ve kimyasal işler
hariç),
21. Bitkisel ve
hayvansal yağların üretimi ve bunlardan yapılan maddelerin imaline ilişkin
işler (karbon sülfür gibi parlayıcı veya tahriş edici çözücülerle yapılan prine
veya benzeri yağlı maddelerin ekstrasyon yoluyla yağ üretimi işlerinde
ekstrasyon kademeleri hariç),
22. Pamuk, keten,
yün, ipek ve benzerleriyle bunların döküntülerinin hallaç, tarak ve kolalama
tezgahlarından ve boyama ile ilgili işlemlerden bölme ile ayrılmış ve fenni
iklim ve aspirasyon tesisatı olan iplikhane ve dokuma hazırlama işleri,
23. Balıkhane
işleri,
24. Şeker
fabrikalarında üretime hazırlamaya yardımcı işler,
25. Araçsız olarak
10 kg’dan fazla yük kaldırılmasını gerektirmeyen torbalama, fıçılama, istifleme
ve benzeri işler,
26. Su bazlı
tutkal, jelatin ve kola imali işleri,
27. Sandal, kayık
ve emsali küçük deniz araçlarının imalatı ve tamiratı işleri (boya ve vernik
işleri hariç).
Sayfa
Ek-3
(Başlığı
ile birlikte değişik: RG-21/2/2013-28566)
16
Yaşını Doldurmuş Fakat 18 Yaşını Bitirmemiş Genç İşçilerin
Çalıştırılabilecekleri İşler
1. Toprağın
pişirilmesi suretiyle imal olunan kiremit, tuğla, ateş tuğlası işleri ile boru,
pota, künk ve benzeri inşaat ve mimari malzeme işleri.
2. Kurutma ve
yapıştırma işleri, kontrplak, kontratabla, yonga ağaçtan mamul suni tahta ve
PVC yüzey kaplamalı suni tahta imali işleri ile emprenye işleri.
3. Parafinden eşya
imali işleri.
4. Kuş ve hayvan
tüyü kıllarının temizlenmesi, didiklemesi, ayrılması ve bunlara benzer işler.
5. Plastik
maddelerin şekillendirilmesi ve plastik eşya imali işleri. (PVC’nin imali ve
PVC’den mamül eşyaların yapımı hariç)
6. Mensucattan
hazır eşya imali işleri (Perde, ev tekstili, otomobil ürünleri ve benzerleri).
7. Kağıt ve odun
hamuru üretimi işleri.
8. Selüloz üretimi
işleri.
9. Kağıt ve kağıt
ürünlerinden yapılan her türlü eşya ve malzemenin imali işleri.
10. Zahire
depolarındaki işler ile un ve çeltik fabrikalarındaki işler.
11. Her türlü
mürekkep ve mürekkep ihtiva eden malzeme imali işleri.