ÖDEME VE MENKUL KIYMET MUTABAKAT SİSTEMLERİNİN GÖZETİMİ
HAKKINDA YÖNETMELİK
BİRİNCİ BÖLÜM
Amaç, Kapsam, Dayanak ve Tanımlar
Amaç
MADDE 1 – (1)
Bu Yönetmeliğin amacı ödeme ve menkul kıymet mutabakat sistemlerinin gözetimine
ilişkin usul ve esasları düzenlemektir.
Kapsam
MADDE 2 – (1)
Bu Yönetmelik, ödeme ve menkul kıymet mutabakat sistemlerinin; gözetimine,
gözetim çalışmalarında istenecek bilgi ve belgelere, bilgi sistemlerinin
gözetimine, öz değerlendirmesine, bağımsız denetimine ve gözetimi ile ilgili
diğer hususlara ilişkin usul ve esasları kapsar.
Dayanak
MADDE 3 –
(1) Bu Yönetmelik, 14/1/1970 tarihli ve 1211 sayılı Türkiye Cumhuriyet Merkez
Bankası Kanununun 43 üncü maddesinin ikinci fıkrası ve 20/6/2013 tarihli ve
6493 sayılı Ödeme ve Menkul Kıymet Mutabakat Sistemleri, Ödeme Hizmetleri ve
Elektronik Para Kuruluşları Hakkında Kanunun 8 inci maddesinin üçüncü fıkrası
ile 26 ncı maddesinin üçüncü fıkrasına dayanılarak hazırlanmıştır.
Tanımlar
MADDE 4 –
(1) Bu Yönetmelikte geçen;
a) Banka: Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Anonim
Şirketini,
b) Fon: Banknot, madeni para, kaydi para veya
elektronik parayı,
c) Kanun: 20/6/2013 tarihli ve 6493 sayılı Ödeme ve
Menkul Kıymet Mutabakat Sistemleri, Ödeme Hizmetleri ve Elektronik Para
Kuruluşları Hakkında Kanunu,
ç) Katılımcı: Sisteme katılarak doğrudan transfer emri
verme yetkisi bulunan ve sistem kurallarına uymakla yükümlü tüzel kişiyi,
d) Kontrol: Bir tüzel kişinin; sermayesinin, asgari
yüzde elli birine sahip olma şartı aranmaksızın, çoğunluğuna doğrudan veya
dolaylı olarak sahip olunması veya bu çoğunluğa sahip olunmamakla birlikte
imtiyazlı hisselerin elde bulundurulması veya diğer hissedarlarla yapılan
anlaşmalara istinaden oy hakkının çoğunluğu üzerinde tasarrufta bulunulması
suretiyle veya herhangi bir suretle yönetim kurulu üyelerinin karara esas
çoğunluğunu atayabilme ya da görevden alma yetkisinin elde bulundurulmasını,
e) Menkul kıymet mutabakat sistemi: Üç veya daha fazla
katılımcı arasındaki transfer emirlerinden kaynaklanan menkul kıymet
aktarımlarının gerçekleştirilmesini sağlamak amacıyla yapılan takas ve
mutabakat işlemleri için gerekli altyapıyı sunan ve ortak kuralları olan
yapıyı,
f) Merkezî karşı taraf: Bir veya daha fazla piyasada
işlem gören finansal sözleşmelerin tarafları arasında alıcıya karşı satıcı,
satıcıya karşı da alıcı rolünü üstlenerek işlemlerin tamamlanmasını taahhüt
eden kuruluşu,
g) Mutabakat: İki ya da daha fazla taraf arasındaki
fon ya da menkul kıymet aktarımından kaynaklanan yükümlülüklerin yerine
getirilmesini,
ğ) Mutabakat hesabı: Banka, bir mutabakat kuruluşu
veya merkezi karşı taraf nezdinde bulunan, fon veya menkul kıymetleri muhafaza
etmek ve sistemdeki katılımcılar arasındaki işlemlerin mutabakatını sağlamak
amacıyla kullanılan hesabı,
h) Mutabakat kuruluşu: Nezdinde mutabakat hesabı
bulunduran ve gerektiğinde katılımcıya mutabakat amacıyla kredi verebilen
kuruluşu,
ı) Netleştirme: Bir katılımcının gönderdiği ve aldığı
transfer emirlerinden kaynaklanan alacak ve borçların karşılıklı mahsup
edilerek tek bir alacak veya borca dönüştürülmesini,
i) Ödeme sistemi: Üç veya daha fazla katılımcı
arasındaki transfer emirlerinden kaynaklanan fon aktarımlarının
gerçekleştirilmesini sağlamak amacıyla yapılan takas ve mutabakat işlemleri
için gerekli altyapıyı sunan ve ortak kuralları olan yapıyı,
j) Öz değerlendirme: Sistem işleticisinin belirli
kural ve standartlara uyum seviyesi ile ilgili olarak kendini değerlendirdiği
çalışmayı,
k) Sistem: Ödeme sistemi ve menkul kıymet mutabakat
sistemini,
l) Sistem işleticisi: Sistemin günlük işleyişinden
sorumlu olan ve sistem işletimi için gerekli olan faaliyet iznine sahip tüzel
kişiyi,
m) Takas: Sisteme gönderilen transfer emirlerinin
aktarımı, bu emirlerin karşılıklı olarak iletilmesi ve mutabakat öncesi
provizyon alındığı durumlarda provizyon alınmasına aracılık edilmesi ve bazı
durumlarda bu emirlerin netleştirilmesi işlemlerini,
n) Transfer emri:
1) Belirli miktarda fonun sistem içerisinde
katılımcılar arasında devrolunmasına ilişkin katılımcı talimatını,
2) Ödeme yükümlülüğünün üstlenilmesi veya yerine
getirilmesi sonucunu doğuran, sistem kurallarına uygun talimatı,
3) Menkul kıymetler ve diğer sermaye piyasası araçları
üzerindeki hakları kaydi olarak veya sair şekilde sistem içerisinde devretmeye
yönelik katılımcı talimatını,
ifade eder.
İKİNCİ BÖLÜM
Gözetim ve Gözetim Esnasında İstenecek Kayıt, Bilgi ve
Belgeler
Sistem gözetimi ve gözetimin kapsamı
MADDE 5 –
(1) Banka, sistemlerin kesintisiz, güvenli, etkin ve verimli bir şekilde
işlemesini sağlamak amacıyla gözetim faaliyetleri yürütür. Banka, gözetim
faaliyetleri kapsamında yerinde inceleme yapmaya yetkilidir.
(2) Banka tarafından birinci fıkra kapsamında
yürütülecek faaliyetler; sistem işleticisi, sistem katılımcıları, mutabakat
kuruluşu, bağlantılı diğer sistemler ile dış hizmet sağlayıcılar gibi
faaliyetleri sistemin çalışmasıyla yakından ilgili tüm tarafları kapsar.
(3) Banka, gözetim faaliyetleri kapsamında sistemleri
önem düzeyine göre sınıflandırmaya ve farklı kategorideki sistemler için farklı
standart ve prensipler belirlemeye yetkilidir.
(4) Banka, üçüncü fıkra uyarınca bir sınıflandırmaya
gitmesi durumunda, hangi sistemin hangi kategoride yer aldığını ve her kategori
için gözetim faaliyetlerinde dikkat edilecek prensip ve standartları kamuoyuna
duyurur.
(5) Gözetim faaliyetleri ile ulaşılması hedeflenen
amaçlar ve gözetim faaliyetlerinde izlenecek politikalar Bankaca belirlenerek
kamuoyuna duyurulur.
(6) Banka gözetim faaliyetlerinde sistemlerle ilgili
olarak;
a) Kanuna ve ilgili diğer mevzuata aykırı hareket
edilmemesi,
b) Sistem işleticisinin faaliyet izni kapsamının
dışına çıkmaması,
c) Sistemin güvenliğini, sağlamlığını ve istikrarını
tehlikeye düşürecek bir faaliyetin bulunmaması,
ç) Sistemin işlemeye devam etmesinin finansal sistemin
istikrarını tehdit edecek bir duruma yol açmaması,
d) Sistem işleticisinin etkin bir risk yönetim
çerçevesine sahip olması,
e) Bankaya yapılan bildirimlerde gerçeğe aykırı bir
husus bulunmaması,
f) Yeterli teminat, kredi ve garanti mekanizmalarına
sahip olunması,
g) Katılımcılarca Ödeme ve Menkul Kıymet Mutabakat
Sistemlerinin Faaliyetleri Hakkında Yönetmeliğin 23 üncü maddesi uyarınca
sisteme sağlanan varlıkların kredi, likidite, piyasa ve hukuki risklerinin
düşük olması,
ğ) Sistem kurallarına aykırı hareket edilmemesi,
h) İş sürekliliği planlarının uygunluğu ve
uygulanabilirliği ile uygulamaya ilişkin gerekli testlerin düzenli yapılması,
ı) Bilgi sistemleri ve teknolojik altyapının yeterli
ve güvenli olması,
i) Sistem işleticisinin mali yapısının sağlamlığının
sürdürülmesi,
hususlarına özellikle dikkat eder.
(7) Banka, gözetim faaliyetleri çerçevesinde gerek
göreceği diğer hususları da göz önünde bulundurmaya yetkilidir.
Gözetim çalışmalarında istenecek kayıt, bilgi ve
belgeler
MADDE 6 – (1)
Banka, yürüteceği gözetim faaliyetleri kapsamında ilgili kişi, kurum ve
kuruluşlardan her türlü kayıt, bilgi ve belgeyi istemeye yetkilidir.
(2) Sistem işleticisi, 5 inci maddenin ikinci
fıkrasında sayılan kişiler ile sistem işleticisinin ortakları, bağlı
ortaklıkları, iştirakleri ve birlikte kontrol edilen ortaklıklarına ilişkin
olanlar da dahil, Banka tarafından Kanunun 8 inci maddesi uyarınca istenen her
türlü bilgi ve belgeyi vermekle yükümlüdür. Bu fıkra uyarınca Banka ile bilgi
ve belge paylaşılması Kanun ve diğer kanunlarda yer alan sır saklama
yükümlülüğüne ve gizlilik kurallarına aykırılık oluşturmaz.
(3) Gözetim faaliyetleri kapsamında istenecek bilgi ve
belgelerin hangi yollarla ve hangi sıklıkta Bankaya iletileceği Bankaca
belirlenir.
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
Bilgi Sistemlerinin Gözetimi, Öz Değerlendirme ve
Bağımsız Denetim
Bilgi sistemlerinin gözetimi
MADDE 7 –
(1) Sistem işleticisinin bilgi sistemlerine ilişkin yürütülen gözetim
faaliyetleri Bankanın gözetim faaliyetlerinin ayrılmaz bir parçasını oluşturur.
(2) Banka gerek gördüğü durumlarda kendi gözetim
çalışmalarına ilave olarak sistem işleticisinin bilgi sistemlerinin bağımsız
denetim kuruluşlarınca denetlenmesini isteyebilir.
(3) İkinci fıkra uyarınca sistem işleticisinin bilgi
sistemlerine ilişkin yürütülecek denetim faaliyeti Bankacılık Düzenleme ve
Denetleme Kurumu tarafından yayımlanan Bankalarda Bilgi Sistemi Denetimi
Yapmaya Yetkili Bağımsız Denetim Kuruluşları listesinde yer alan bağımsız
denetim kuruluşlarınca yapılır. Banka, gerek görmesi durumunda sistem
işleticileri tarafından, bu listede yer alan bir bağımsız denetim kuruluşundan
bu madde uyarınca bağımsız denetim hizmeti alınmamasına veya bu listede yer
almayan bir bağımsız denetim kuruluşunun sistem işleticileri nezdinde bilgi
sistemleri denetimi yapabilmesine karar vermeye yetkilidir.
(4) Bağımsız denetim kuruluşu, ikinci fıkra uyarınca
gerçekleştirdiği denetim faaliyetleri sonucunda oluşturacağı raporları sistem
işleticisi ile eşzamanlı olarak Bankayla da paylaşır. Banka, ihtiyaç duyması
halinde bağımsız denetim faaliyetine ilişkin hususlarda bağımsız denetim
kuruluşundan veya sistem işleticisinden ilave açıklama talep edebilir.
(5) Banka, gerek görmesi durumunda bilgi sistemlerine
ilişkin yürütülecek bağımsız denetim faaliyetlerine ilişkin ilke, usul ve
esasları belirlemek üzere tebliğ, genelge ve talimat çıkarmaya yetkilidir.
Öz değerlendirme
MADDE 8 –
(1) Sistem işleticisi yılda en az bir defa sistem ile ilgili olarak öz
değerlendirme yapar ve hazırlayacağı öz değerlendirme raporunu Banka ile
paylaşır.
(2) Birinci fıkra uyarınca yürütülecek öz
değerlendirme çalışmaları, Banka tarafından sistemlerle ilgili olarak ilan
edilen politika, kural, ilke, standart ve benzeri esaslara uyum düzeyini ölçmek
amacıyla yapılır.
(3) Sistem işleticisi tarafından yapılacak öz
değerlendirme Banka tarafından yürütülecek gözetim faaliyetlerine girdi
oluşturur, ancak Bankanın sisteme ilişkin değerlendirmeleri açısından bir
bağlayıcılığı bulunmaz.
(4) Banka bu madde uyarınca sistem işleticisi
tarafından yürütülecek öz değerlendirme çalışmalarına ilişkin usul ve esasları
belirlemeye yetkilidir.
Bağımsız denetim
MADDE 9 –
(1) Sistem işleticisinin mali denetimi Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu
tarafından yayımlanan Bankalarda Finansal Denetim Yapmaya Yetkili Bağımsız
Denetim Kuruluşları listesinde yer alan bağımsız denetim kuruluşlarınca yapılır
ve yılda en az bir kez raporlanır. Banka, gerek görmesi durumunda sistem
işleticileri tarafından, bu listede yer alan bir bağımsız denetim kuruluşundan
bu madde uyarınca bağımsız denetim hizmeti alınmamasına karar vermeye
yetkilidir.
(2) Bağımsız denetim kuruluşu, gerçekleştirdiği
denetim çalışmaları sonucunda oluşturacağı raporları sistem işleticisi ile
eşzamanlı olarak Banka ile de paylaşır. Banka, ihtiyaç duyması halinde bağımsız
denetim faaliyetine ilişkin hususlarda bağımsız denetim kuruluşundan veya
sistem işleticisinden ilave açıklama talep edebilir.
(3) Tabi bulunduğu özel mevzuat kapsamında bağımsız
denetime tabi olan sistem işleticisi bu madde kapsamındaki bağımsız denetime
ilişkin yükümlülüğünü yerine getirmiş kabul edilir.
(4) Üçüncü fıkraya göre bağımsız denetime ilişkin
yükümlülüğün bu Yönetmelik kapsamında yerine getirilmiş kabul edilmesi için
bağımsız denetim neticesinde hazırlanan raporların sistem işleticisi ve ilgili
diğer otoritelerle eşzamanlı olarak Banka ile paylaşılması gerekir.
(5) Banka üçüncü fıkra uyarınca gerçekleşen bağımsız
denetim faaliyetlerinin yetersiz kaldığına karar vermesi durumunda, gerek
gördüğü hususlarda ilave bağımsız denetim faaliyeti gerçekleştirilmesini talep
edebilir.
(6) Bağımsız denetim kuruluşları ve varsa kurum içi
denetimden sorumlu kişiler; denetimleri esnasında sistemin varlığını tehlikeye
sokabilecek veya yöneticilerin Kanun ve bu Yönetmelik hükümlerini veya esas
sözleşmeyi ihlal etmiş olduklarını gösteren hususları tespit etmeleri halinde,
durumu derhal Bankaya bildirir.
(7) Bu madde hükümleri Kanunun 5 inci maddesinin
üçüncü ve altıncı fıkralarında belirtilen sistemlere uygulanmaz.
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
Gözetim Çalışmalarında İş Birliği
Gözetim çalışmalarında iş birliği
MADDE 10 – (1)
6 ncı maddenin ikinci fıkrasında yer alan kişilerin ilgili görevlileri ve
personeli, gözetim faaliyetleri kapsamında, talep edilmesi halinde gözetim
faaliyetlerine katkı sağlamak amacıyla, çalışanların görevlendirilmesi de dahil
olmak üzere, Banka görevlilerine gerekli desteği sağlamak, sözlü ve yazılı
soruları öngörülen sürelerde ve istenilen formatta cevaplandırmak ve iş birliği
yapmakla yükümlüdür.
(2) Bankanın 5 inci madde uyarınca yürüttüğü gözetim
faaliyetleri kapsamında yerinde inceleme yapması durumunda, yerinde incelemeye
tabi olan kuruluş Bankanın görevli personeline uygun bir çalışma ortamı sağlar.
Önlem alınmasını gerektiren haller ve alınacak
tedbirler
MADDE 11 – (1)
Banka, gözetim faaliyetleri sonucunda sistemin sorunsuz işleyişini olumsuz
etkileyebilecek bulgular tespit etmesi durumunda sistem işleticisinin alması
gereken önlemleri belirlemeye ve belirleyeceği süre içerisinde sistem
işleticisinden bu önlemlerin uygulanmasını istemeye yetkilidir. Banka sistem
işleticisinin talebi üzerine bu süreyi uzatabilir.
(2) Banka, gözetim faaliyetleri kapsamında Kanunun 9
uncu maddesinin birinci fıkrasındaki hususları tespit etmesi durumunda, ihlalin
ağırlığına göre Kanunun 9 uncu maddesinin ikinci fıkrasında yer alan
tedbirlerden birini veya birkaçını uygular.
(3) Banka, gözetim faaliyetleri kapsamında Kanunda,
Kanuna ilişkin düzenlemelerde ve alınan kararlarda yer alan ve Kanunda ayrı bir
cezai yaptırım öngörülmeyen hususlara aykırı davrandığını tespit ettiği sistem
işleticisi hakkında Kanunun 27 nci maddesi hükümlerini uygular.
BEŞİNCİ BÖLÜM
Çeşitli ve Son Hükümler
Uygulama esasları
MADDE 12 – (1)
Banka, bu Yönetmelik hükümlerini yorumlamaya, bu Yönetmelikte yer almayan ya da
açıklık bulunmayan konularda genel hükümleri de göz önünde bulundurarak karar
vermeye, gözetim faaliyetlerine ilişkin uygulamayı düzenlemek ve yönlendirmek
için tebliğ, genelge ve talimat yayımlamaya yetkilidir.
Yürürlük
MADDE 13 – (1)
Bu Yönetmelik yayımı tarihinde yürürlüğe girer.
Yürütme
MADDE 14 – (1)
Bu Yönetmelik hükümlerini Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Başkanı yürütür.